HAZOP (Hazard and Operability) studie
HAZOP betekent Hazard and Operability Study. De HAZOP methode is een gestructureerde en systematische brainstormtechniek voor gevaaridentificatie van procesinstallaties.
Bedrijven die vallen onder het Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO) of de regeling Aanvullende Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (ARIE) zijn verplicht een Veiligheidsbeheerssysteem (VBS) te hebben. Één van de VBS-elementen is ‘De identificatie van de gevaren en de beoordeling van de risico’s van zware ongevallen‘. Hiertoe dient een bedrijf de de risico’s bij het werken met gevaarlijke installaties periodiek te inventariseren en te evalueren.
Deze risico-identificatie kan uitgevoerd worden middels een HAZOP-studie, waarbij de risicobeoordeling bijvoorbeeld met behulp van LOPA uitgevoerd kan worden. Dergelijke veiligheidsstudies dienen tenminste eens per vijf jaar geactualiseerd te worden.

De HAZOP-methode
De HAZOP methode (Hazard and Operability Analysis), ook wel gevaaridentificatie, storingsanalyse, veiligheidsstudie of HAZID (Hazard Identification) genoemd. Het is de standaardmethode voor het identificeren en evalueren van procesafwijkingen. Hierbij wordt meestal de HAZOP standaard (norm IEC 61882) gevolgd.
De methode werkt met HAZOP gidswoorden voor de verschillende procesparameters (bijvoorbeeld: meer druk, minder temperatuur). De methode is afkomstig uit de chemische industrie en is in 1974 door Bert Lawley geïntroduceerd bij ICI.
De meeste bedrijven in de procesindustrie vereisen dat een HAZOP wordt uitgevoerd in het ontwerpstadium en bij wijzigingen in de installatie (Management of Change). Ook voor bestaande installaties worden periodiek HAZOP’s uitgevoerd.
Kennis en ervaring in het toepassen van de HAZOP methode en het vermogen van de voorzitter om het team buiten de gebruikelijke denkpatronen te laten denken, zijn essentieel voor het gewenste resultaat van de HAZOP studie.
Voorbereiding HAZOP
Voor het uitvoeren van een goede HAZOP is een goede voorbereiding van belang. Hierbij zijn onderstaande punten van belang:
- Stel de scope van de HAZOP vast. Bijvoorbeeld een nieuwe installatie / project of een periodieke HAZOP.
- Stel een multidisciplinair HAZOP-team samen.
- Bepaal de HAZOP voorzitter.
- Zorg voor as-built of ready for construction ontwerptekeningen (P&ID’s)
- Verdeel de te HAZOP’en installatie in studiedelen (nodes).
- Bepaal de relevante parameters zoals: stroming, druk, temperatuur, niveau, etc.
- Bepaal de relevante gidswoorden zoals: meer, minder, omgekeerd, hoog, laag, etc.
- Zorg ervoor dat belangrijke informatie goed en snel toegankelijk is tijdens de HAZOP. Denk hierbij aan informatie m.b.t.. chemicaliën (Chemiekaarten en SDS’en), incidentrapportages, informatie m.b.t. procesautomatisering, foto’s van de installatie, ontwerpgegevens, etc.
De HAZOP-sessie
Aan de hand van de ontwerptekeningen (P&ID’s), bepaalde nodes en de parameter/gidswoord combinaties wordt er tijdens de HAZOP gezocht naar afwijkingen die tot gevaarlijke en/of ongewenste situaties kunnen leiden. Hierbij kan onder ander gesproken worden van Loss Of Containment scenario’s.
Per node wordt vastgesteld wat het doel (design intent) is van het specifieke deel van de installatie. Vervolgens wordt aan de hand van de parameter/gidswoord combinaties gekeken welke afwijkingen op kunnen treden en wat hier de mogelijk oorzaken en gevolgen van kunnen zijn. Daarbij wordt (plenair) de afwijking, de oorzaak en het mogelijke gevolg gedocumenteerd in de HAZOP werkbladen. In eerste instantie wordt het risico beschouwd zonder enige vorm van beveiligingen en omgevingsfactoren (‘worst case’ benadering) Indien van toepassing worden aanwezige maatregelen (beveiligingen) vastgelegd en waar nodig worden aanbevelingen gedaan.
De resultaten van de HAZOP-sessies worden gepresenteerd in een rapport waarin de werkbladen en een lijst met aanbevelingen zijn opgenomen.
Multidisciplinair team
Wat zorgt er voor dat een HAZOP-studie kwalitatief goed wordt uitgevoerd? Niet de HAZOP-software of de grootte van het HAZOP-team. Een HAZOP-studie valt of staat bij de HAZOP-participanten die deel uitmaken van het HAZOP-team.
Een ervaren operator, de procestechnoloog die alle ins en outs kent van zijn proces, de onderhoudstechnoloog met kennis en ervaring van de materialen, pompen, appendages etc. van zijn installatie. Aangevuld met kundige engineers uit andere disciplines. Een veiligheidskundige met kennis van de toegepaste stoffen, weet heeft van eventuele incidenten, contacten onderhoud met de overheid etc.
Uiteraard mag een kundige en ervaren voorzitter niet ontbreken. Hij moet het evenwicht bewaren tussen ongestoord brainstormen en voortgang maken, de juiste detaillering realiseren en samen met het HAZOP-team potentiële gevaren opsporen en onderbuikgevoelens objectiveren.
Koppeling met risicobeoordeling
Het ligt voor de hand om tijdens een HAZOP studie ook de risico’s van de geïdentificeerde scenario’s te beoordelen. Het uitvoeren van een risicobeoordeling bepaalt de noodzaak voor (verdere) beveiligingen en de noodzakelijke betrouwbaarheid ervan.
De risicobeoordeling wordt tegenwoordig vaak uitgevoerd door middel van de LOPA-methodiek in combinatie met bijvoorbeeld een risicomatrix. Het raamwerk daarvoor ligt vast in de LOPA uitgaven van CCPS.
Een alternatieve methode is SIL classificatie met behulp van een risicograaf.
Consiltant BV
Consiltant levert ervaren en kundige HAZOP voorzitters, die samen vele honderden sessiedagen geleid hebben. Onze medewerkers kunnen u begeleiden in het gehele HAZOP-proces. Consiltant maakt bij voorkeur gebruik van HAZOP Manager, het softwarepakket van Lihou Technical Software Services voor het faciliteren van HAZOP studies en andere gelijkwaardige identificatie- en evaluatie studies.
Binnen Consiltant BV is een ruime ervaring aanwezig met diverse verschillende soorten processen en installaties. Voorbeelden zijn:
- Waterstofinstallaties (o.a. PEM en alkaline elektrolysers)
- Biogasinstallaties (o.a. op rioolwaterzuiveringsinstallaties)
- Membraaninstallaties (o.a. in de voedingsmiddelenindustrie)
- CIP-installaties (o.a. in de voedingsmiddelenindustrie)
- Opslag en distributie van (gevaarlijke) chemische stoffen
- Utilities (o.a. stoomsystemen, koeltorens en ammoniakkoelinstallaties)
- Installaties met vaste stoffen (risico op stofexplosies)
- Diverse chemische processen
- Diverse pilotprojecten en R&D projecten
- Sectoren:
- Chemische industrie
- Olie&gas-, productie- en opslagbedrijven
- Utiliteitsbedrijven
- Voedingsmiddelenindustrie
- Auto industrie
- Railinfrastructuur
Tevens geeft Consiltant met regelmaat HAZOP trainingen, zowel open inschrijving als in-house.